به گزارش الفبای رشد به نقل از مهر، ۷۲ سال از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ می‌گذرد. این کودتا بخشی سرنوشت ساز از تاریخ کشورمان است که با دخالتهای خارجی و غفلت و خیانت‌های عوامل داخلی آنها مسیر حرکت ایران را دچار تغییرات بزرگ کرد. در این زمینه داوود گودرزی در یادداشتی اختصاصی با عنوان «کودتای ۲۸ مرداد؛ درسی تاریخی برای امروز ایران» به تشریح و تحلیل این واقعه درس آموز و ابعاد تاریخی و سیاسی و چگونگی مشارکت آمریکا و انگلیس در آن پرداخته است که به شرح زیر است:
مقدمه
کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ یکی از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران است که پیامدهای آن تا دهه‌ها بعد بر صحنه سیاسی کشور سایه افکند. در این رویداد، دولت برآمده از سازوکار انتخابات مشروطه و با پشتوانه رأی مردم روی کار آمده بود که با دخالت مستقیم دولت‌های آمریکا و بریتانیا سرنگون شد. اسناد تاریخی و گزارش‌های محرمانه‌ای که سال‌ها بعد منتشر گردید، نقش کلیدی سازمان‌های اطلاعاتی دو قدرت خارجی مذکور را در طراحی و اجرای این کودتا تأیید کرده‌اند. در این نوشتار، ابتدا به ابعاد تاریخی و سیاسی کودتای ۲۸ مرداد و چگونگی مشارکت آمریکا و انگلیس در آن می‌پردازیم. سپس بازگشت دیکتاتوری و سرکوب پس از کودتا را بررسی می‌کنیم و در ادامه، استمرار سیاست‌های مداخله‌جویانه آمریکا در ایران و منطقه – از جمله در جنگ‌های اخیر مانند «جنگ تحمیلی ۱۲ روزه» – مورد تحلیل قرار می‌گیرد. نهایتاً با نگاهی به شرایط امروز ایران، از این واقعه به عنوان هشداری تاریخی برای حفظ استقلال و مقابله با نفوذ بیگانگان نتیجه‌گیری خواهد شد.
طراحی و اجرای کودتای ۲۸ مرداد به دست آمریکا و انگلیس
کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ با اسم رمز «عملیات آژاکس» از سوی سازمان سیا (CIA) و «عملیات چکمه» از سوی ام‌آی۶ (سرویس مخفی بریتانیا) برنامه‌ریزی و اجرا شد. بنابر اسناد منتشرشده، دولت‌های آمریکا و انگلیس پس از ملی‌شدن صنعت نفت ایران و رویارویی با دولت مصدق، تصمیم گرفتند با همکاری دربار پهلوی زمینه سرنگونی این دولت مردمی را فراهم کنند. توافق شد که سازمان سیا به رهبری کرمیت روزولت عملیات کودتا را هدایت کند و بریتانیا نیز در برنامه‌ریزی و تأمین عوامل محلی (از جمله از طریق برادران رشیدیان) مشارکت داشته باشد.
در ماه‌های منتهی به مرداد سال ۱۳۳۲، سازمان‌های جاسوسی دو کشور با صرف بودجه قابل‌توجه، شبکه‌ای از عوامل خود را در داخل ایران فعال کردند؛ اقداماتی نظیر جنگ روانی و تبلیغات منفی گسترده علیه مصدق، تطمیع سیاستمداران و نمایندگان، سازمان‌دهی اوباش برای آشوب خیابانی و نفوذ در بین نظامیان از مراحل اصلی عملیات کودتا بود. هدف نهایی این طرح، برکناری دولت مصدق و بازگرداندن قدرت مطلق به محمدرضا پهلوی اعلام شده بود تا دولتی جایگزین سر کار آید که با غرب بر سر نفت به توافق برسد.
مقامات رسمی ایالات متحده و بریتانیا سال‌ها بعد به نقش خود در این کودتا اعتراف کردند. مادلین آلبرایت وزیر امور خارجه آمریکا در سال ۲۰۰۰ صریحاً اذعان کرد: «در سال ۱۹۵۳ آمریکا نقش مؤثری در ترتیب دادن براندازی نخست‌وزیر محبوب ایران (مصدق) داشت. آن کودتا آشکارا باعث پسرفت سیر تکامل سیاسی ایران شد و تعجبی ندارد که هنوز بسیاری از ایرانیان از این دخالت آمریکا ناراحتند. علاوه بر این در ربع قرن بعد، ایالات متحده و غرب پیوسته از رژیم شاه حمایت کردند. دولت شاه مخالفان خود را بی‌رحمانه سرکوب کرد.» همچنین باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا در سخنرانی ۲۰۰۹ خود تصریح کرد که «در میانه جنگ سرد، آمریکا در سرنگونی دولتی که به‌طور دموکراتیک در ایران انتخاب شده بود نقش داشت».
از سوی دیگر، جک استراو وزیر خارجه انگلیس در سال ۲۰۰۶ به طور رسمی اعلام کرد که «عناصری از دستگاه اطلاعاتی انگلیس و سازمان سیا یک نخست‌وزیر کاملاً دموکراتیک یعنی مصدق را سرنگون کردند». حتی یک دیپلمات بلندپایه انگلیسی (دنیس رایت) که همان زمان در تهران حضور داشت، بعدها به صراحت گفت: «در اوت ۱۹۵۳ مصدق در کودتایی که توسط ام‌آی۶ طرح‌ریزی و توسط سیا اجرا شد، سرنگون گردید». این اعترافات دیرهنگامِ مقامات غربی، در کنار انبوه اسناد تاریخی، تردیدی باقی نمی‌گذارد که کودتا با طراحی و پشتیبانی مستقیم آمریکا و انگلیس انجام شد.
شایان ذکر است، اسناد طبقه‌بندی‌شده مربوط به کودتا طی دهه‌های اخیر به تدریج از حالت محرمانه خارج شده و انتشار یافته است. هرچند دولت‌های درگیر سال‌ها سعی در کتمان جزئیات داشتند و حتی بخش زیادی از مدارک اصلی را نابود کردند، سرانجام در سال ۲۰۱۳ (مصادف با شصتمین سالگرد کودتا) و سپس در سال ۲۰۱۷، مجموعه‌ای از اسناد رسمی آمریکا منتشر شد که نقش سیا در رهبری این عملیات را تأیید می‌کرد. این اسناد نشان می‌دهد که سازمان سیا طرح دقیق کودتا را تهیه و هدایت کرده و حتی جزئیاتی مثل مخفی کردن فضل‌الله زاهدی (رهبر منصوب کودتا) در صبح ۲۶ مرداد در یک خانه امن نزدیک سفارت آمریکا و سپس انتقال مخفیانه او به مقر رادیو در عصر ۲۸ مرداد پس از پیروزی کودتا، از پیش برنامه‌ریزی شده بود. مورخان همچنین خاطرنشان کرده‌اند که دولت انگلیس تا همین امروز نیز از افشای کامل مدارک خودداری کرده و به روش «نه تأیید، نه تکذیب» پایبند مانده است. با این حال، اتفاق‌نظر تاریخ‌پژوهان بر این است که کودتای ۲۸ مرداد محصول هماهنگی تام میان لندن و واشنگتن، با همکاری عوامل وابسته داخلی، برای براندازی نهضت ملی ایران بود.
